Okolica

Bory Tucholskie to jeden z największych kompleksów borów sosnowych w Polsce. Zajmuje ok. 3 tys. km2 sandru w dorzeczu Brdy i Wdy oraz Równiny Charzykowskiej. Od lasów tych wziął nazwę również mezoregion fizycznogeograficzny Bory Tucholskie znajdujący się we wschodniej części kompleksu oraz szereg powierzchniowych form ochrony przyrody park narodowy, rezerwat biosfery, obszar Natura 2000, a także leśny kompleks promocyjny. Bory Tucholskie dały również nazwy jednostkom różnych systemów podziału geobotanicznego, np. okręg Borów Tucholskich w systemie Szafera i Zarzyckiego lub dzielnica Borów Tucholskich w systemie Mroczkiewicza.

30% terytorium Borów Tucholskich zamieszkują Kociewiacy oraz rdzenna ludność Borowiacy Tucholscy (północno-środkową część), Kaszubi – zwani Zaborakami lub Krebanami (na wschodzie i północy) i Krajniacy na południu.


 Na terenie borów i okolic utworzono kilka parków krajobrazowych:

• Tucholski Park Krajobrazowy
• Wdecki Park Krajobrazowy
• Wdzydzki Park Krajobrazowy
• Zaborski Park Krajobrazowy. 

Park Narodowy Bory Tucholskie został utworzony w 1996 r., jest jednym z 23 parków narodowych na terenie Polski. Park znajduje się na terenie województwa pomorskiego, w powiecie Chojnickim, w granicach gmin Chojnice i Brusy. Siedzibą jest miejscowość Charzykowy, położona 3 km od Chojnic.

Teren parku ukształtowany został w czasie ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Występują w nim głównie równiny sandrowe, wytopiska i rynny. W granicach parku znajduje się największe skupisko wydm śródlądowych w Borach Tucholskich. Charakterystycznym elementem ukształtowania terenu są także rynny polodowcowe o przebiegu południkowym. Przykładem jest Rynna Jeziora Charzykowskiego, stanowiącego fragment zachodniej granicy parku. Wytopiska, powstałe w wyniku topnienia martwego lodu, przybrały kształt kotłów, lejków lub nieregularnych obniżeń terenu.

W obrębie parku znajduje się 21 jezior, z których największe i najgłębsze to Jezioro Ostrowite. Osiem z nich jest ze sobą połączonych i tworzy ciąg nazwany Strugą Siedmiu Jezior. Cztery jeziora – Wielkie Gacno, Małe Gacno, Nierybno i Głuche to jeziora lobeliowe.

W parku przeważają gleby bielicowe. Na skałę macierzystą składa się piasek sandrowy i lodowcowy, czasem glina zwałowa, w pobliżu rzek dominują osady akumulacyjne.




W parku dominują siedliska borowe, w tym bory suche, z występującymi obok nich siedliskami bagiennymi. Rośnie tu wiele rzadkich gatunków charakterystycznych dla ubogich, oligotroficznych siedlisk, najbardziej zagrożonych przez eutrofizację. Czasem na skrajach lasów i przydrożach występuje tu wyka kaszubska. Spotykane są także rośliny reliktowe z okresu lodowcowego i polodowcowych. Zalicza się do nich m.in. fiołek torfowy, grążel drobny, gwiazdnica grubolistna, skalnica torfowiskowa, trzcinnik prosty, turzyca strunowa, zimoziół północny, żurawina drobnolistkowa, wyblin jednolistny, grzybienie północne i nasięźrzał pospolity.

W czystych wodach jezior lobeliowych występują m.in.: lobelia jeziorna, elisma wodna, poryblin jeziorny, wywłócznik skrętolistny.

Rzadko występującym drzewem jest jawor. Często można spotkać sędziwe dęby, buki, graby, ale przeważają sosny.

Ten malowniczy krajobraz leśny upodobały sobie sarny i jelenie, a nawet wilki. W wielu trudno dostępnych obniżeniach terenu zachowały się siedliska rzadkich ptaków: bociana czarnego, kormorana, głuszca i cietrzewia. Spotyka się tam też czaple siwe i łabędzie. Na niebie pojawiają się czasem sokoły wędrowne.

Na obszarze Borów Tucholskich znajduje się wiele rezerwatów przyrody:

• Bagno Grzybna
  Utworzony 18.03.1980 na pow. 6,26 ha, obejmuje typowe zespoły roślinne torfowisk wysokich i mszar – ostoja zwierzyny leśnej. Stanowisko żurawia popielatego.

•  Bagna nad Stążką
  Rezerwat o pow. 677,88 ha, chroni największe w Borach Tucholskich torfowisko niskie. Siedlisko wielu gatunków ptaków, w tym żurawia.
   

• Bór Chrobotkowy
  Uznano za rezerwat przyrody obszar lasu o powierzchni 41,50, położony w gminie Brusy. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych klasycznie wykształconego boru chrobotkowego z rzadką i i unikalną florą porostów.
   

• Cisy nad Czerską Strugą
  Utworzony 26.03.1982r na pow. 17,19 ha jako leśny rezerwat przyrody. Obejmuje stanowiska cisa pospolitego, pochodne z samosiewów i z nasadzeń z XIX wieku.

• Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego
  Rezerwat położony w Nadleśnictwie Zamrzenica, o powierzchni około 37 ha. Największe skupienie cisów w Europie. Cisy w ilości ok. 4000 sztuk występują tam wśród starych sosen, dębów, lip, grabów, brzóz, jaworów i olch. Teren rezerwatu był chroniony przez leśników od przeszło stu lat. Cisy rosnące w rezerwacie są w różnym wieku i o różnej średnicy. Najgrubszy, nazywany cisem Chrobrego ma obwód w pierścienicy 250 cm. i pamięta zapewne czasy Bolesława Chrobrego, a może i jeszcze wcześniejsze. W latach 1926 do 1935 cisowy las był natchnieniem dla jednego z największych malarzy polskich, Leona Wyczółkowskiego. Największy zbiór jego prac inspirowanych widokami leśnymi można oglądać w muzeum w Bydgoszczy.

• Czapli Wierch
   Rezerwat położony nad jeziorem Słone, w celu zachowania fragmentu starego boru sosnowego naturalnego pochodzenia. Nazwa pochodzi od kolonii czapli siwej, której gniazda usytuowane są od kilkudziesięciu lat w koronach starych drzew, rosnących wzdłuż brzegów jeziora. Ochroną objęto powierzchnię 5,26 ha. Wiek rosnącej sosny określa się na 200 lat.

• Dury
  Rezerwat ścisły w nadleśnictwie Osie, tworzy go grupa 4 małych jeziorek dystroficznych wraz z nabrzeżnymi pasami roślinności torfowej oraz torfowiska porośnięte sosną o ogólnej powierzchni około 11ha. Roślinność wodna, zarastająca jeziorka, jest bardzo skąpa. Na szczególną uwagę zasługuje występowanie na kępach zbudowanych z torfowców żurawiny drobnoowockowej.
   
• Jeziorka Kozie
  Utworzony 18.05.1984r na pow. 12,30 ha – obejmuje 4 śródleśne jeziorka dystroficzne z zespołami torfowisk przejściowych. Liczne stanowiska roślin chronionych, miejsce występowania licznych płazów i gadów.
  
  
• Jezioro Małe Łowne
  
  Rezerwat chroni obszar lasu, bagien, jezior o powierzchni 37,83 ha w gminie Chojnice. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych roślinności charakterystycznej dla torfowisk przejściowych i wysokich borów bagiennych, wilgotnych oraz świeżych z występującymi tu gatunkami roślin chronionych.
  
  
  
• Jezioro Zdręczno
  Utworzony został 26.03.1982 r. na pow. 15, 74 ha – obejmuje silnie zarastające eutroficzne jezioro i zespół torfowisk. Rozwijają się tu zespoły chronionych roślin wodnych oraz pła dywanowego i mszaru kępkowo – dolinkowego.
   
• Kręgi kamienne
  Rezerwat archeologiczno – przyrodniczy w nadleśnictwie Czersk, nad rzeką Wdą. Zespół kamiennych kręgów, o niezupełnie wyjaśnionej funkcji. Pochodzi z okresu rzymskiego ( I, II i III wiek n.e.). Kręgów kamiennych było zapewne 19, do dziś zachowało się 12. Zbudowane zostały z dużych głazów wokół jednego lub dwu kamieni środkowych. Kręgi kamienne są również cenne pod względem przyrodniczym, ponieważ rośnie na nich zespół złożony z około 50 gatunków ciekawych i rzadkich mchów i porostów, zbliżonych bardzo swym charakterem do flory pierwotnych moren.
  
  
• Kuźnica
  Rezerwat leśny w nadleśnictwie Warlubie o powierzchni około 7 ha. Rezerwat od wsch. graniczy z jeziorem Rumacz. Został on utworzony dla zachowania w celach naukowych fragmentu boru wilgotnego wyrosłego w specjalnych warunkach glebowych i wilgotnościowych.
   
• Osiny
  Rezerwat ścisły w nadleśnictwie Warlubie, torfowisko o powierzchni ok. 21 ha. Z rzadszych roślin występują: bagnica torfowa, przygiełka biała, modrzewnica zwyczajna, rosiczka okrągłolistna i niektóre rzadkie rośliny z rodziny storczykowatych.
   

• Szczerkowo
  Rezerwat częściowy w nadleśnictwie Osie, leśnictwie Sobiny, o powierzchni około 76 ha. Rezerwat chroni drzewostan liściasty, należący do typu grądów. Rośnie tam jarząb brekinia.
   
• Ustronie
  Utworzony 23.06.1958 r. na pow. 3,87 ha jako leśny rezerwat przyrody – obejmuje fragment naturalnego lasu z udziałem jarzębu brekinii. Pozostałość dawnych drzewostanów liściastych. Występuje kilka zespołów leśnych, a między innymi buczyna niżowa, ols, grąd i brzezina bagienna.
  
  
• Rezerwat przyrody Mętne
  Torfowiskowy rezerwat ścisły o powierzchni ok. 53 ha. Chroni zespół roślin charakterystyczny dla torfowisk przejściowych oraz brzozę niską jako zabytek tundry polodowcowej.
  
    

• Źródła Rzeki Stążki
  Rezerwat o pow. 250,02 ha położony w gminie Cekcyn. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych, krajobrazowych i turystycznych fragmentu doliny rzeki Stążki z jej źródłami o wyjątkowych walorach widokowych.